ANCHORAGE: EIN MØTEPLASS FOR URFOLK

The Native Marked: autentisk og kontrastfylt

Handsydd dokke, frå Alaska Native Medical Center
Foto: Evelyn Utigard

Gjennom vinterfestivalen som no har vore, har me fått høve til å kåma i kontakt med tilreisande Yupiak- og Inupiak- folk frå heile landet, noko eg synest er heilt vanvittig spennande! Desse utgjer i fylgje Herminia Din dei største innfødde gruppene.  Alaska har ein rik og variert urfolkskultur. Den vesle staten rommar 11 ganske forskjellige urfolksgrupper, med sine 11 forskjellige språk og destod fleire forskjellige dialektar (alaskanative.net) Det finst to store marknadar i året, der urfolk frå bygd og by kjem inn til Anchorage for å selge handverk som dei sjølve eller nokon dei kjenner har laga. Og eg synest at me var utruleg heldige med timinga. Her sit fleire familiegenerasjonar i lag og deler bord mens dei fiskar opp seiste nytt i kvarandre sine liv, deler matpakker og konverserar på språk eg ikkje forstår. 

Klok kjerring med kjole av laks
Frå Alaska Native Medical Center
Foto: Evelyn Utigard

Då det heile utspelar seg på eit av byens største kjøpesenter er det utruleg fascinerande å sjå kontrasten mellom store merkekjeder med haugar av framangjordte varer kontra handverk hovudsakleg produsert av pensjonerte "urfolk". På borda glitra kuspukjakker, barkebollar, fiskeskinnsdukker, padleårer, smykker, selskinnsluer og votter i forskjellige sjølvflådde dyr. Og om ein har lyst på ei oppbevaringstaske utan om det vanlege, fantes det også blæreboller og tarmtasker med pjon av farga pelshår og perler.

Så gira vart eg over å vere her, at feberen som lura den dagen forsvann og eg fekk store vanskar med å tenkje ut strategiar rundt korleis eg kunne bli litt kjende med dei! Det er jo så artig med folk med ganske forskjellige vanar frå ein sjølv. Kva skulle ein spørje om!? Eg måtte ta meg sjølv i å overeksotifisere Yupik og Inupiaq-kulturane litt for mange gonger. Til dømes i samtale med ein eldre karismatisk mann som måla padleåreliknande gjenstander med intrikate bølgette mønster. Denne teknikken hadde han visst lært av far sin, som igjen hadde lært det av far sin, som hadde lært den av far sin... osv. Eg spurde med stjerner i blikket KORLEIS han hadde fått til dei spesielle brunlege fargane. Hadde han brukt bark? Eller kvalspekk, eineberbuskar og fugledrit kanskje? Fantasien rakk å vandre eit stykke før mannen kostbart kunne meddele; "Oh, you just go to a regular paint store here in Anchorage, they are everywhere". 

Ørn, eit hyppig motiv i marknadskunsten. Gjerne illustrerar dette ei myte eller ei historie som vandrar på folkemunne.

Foto: http://www.alaskaindianarts.com/

Eg følte eg greidde å "bonde" litt i mitt forsøk på å lære det eg trur var Yupik-språk.  Ei eldre kvinne med lune venlege auge og innsnurpa munn som avslørte ei tannlaus garde, lærde meg eit par høflege gloser :"Jamai", som tyder "Welcome"/ "Hei" om eg hugsar det rett, - og ordet for "takk", som sjølvsagt sveiv ut av det andre øyra straks etter at eg takka for meg. 

Me fekk iallefall utvida horisonten av alt ein kan bruke og lage ut av det ein omgjev seg med, og ikkje minst at det framleis er vanleg å aktivt produsere alle moglege nødvendige bruksgjenstander med villmarka som ressurslager. Tenkjer ein tilbake i tid, skal ein berre eit par generasjonar bakover til då ein sydde underbukser ut av mjølsekkar. Dette er fjernt å tenkje på i 2014, då ein kan kjøpe undertøy made in Taiwan for ein latterleg billig penge. Miljømessig er det liten tvil om kva som er mest berekraftig, sjølv om eg personleg ikkje treng nokon blærekopp per dags dato.

Det som kanskje er mest spennande for min del, er å observere møte mellom generasjonar og forskjellige "kulturar" i ei tid med mange og store endringar. 10 dagar gjev oss berre pirrande smakebitar, men det set i alle fall i gang tankeprosessar. 

"Diving Raven"

. Ravnen er også ein gjengangar i visuelle uttrykk. Ein mann på marknaden fortalde meg at når sola er burte om vinteren, skuldast det ravnen som har teke den. 

Foto: http://www.alaskaindianarts.com/

Langreist pels – kremt, kremt

Var det noko uvant som møtte oss på gatevandring nede i gamlebyen så var det pelsbutikkane på alle slags hjørne. For ikkje å snakke om bytraskarar med meterlange revar og coyotar på hovudet.
Me måtte sjølvsagt ta oss ein tur inn i ein av pelsmekkane for nyskjerrigheita si skuld, uansett om ingen av oss ustrålte ynskje om å gå til innkjøp av minkkåper eller kanintøflar, kanskje nokon sinne. Ein ting er å produsere varer som ein treng for å overleve i arktiske strøk. Ein anna ting etter mi meining, er å selje pels for ein større masse, som kanskje ikkje har behov for dette anna enn til fint, der dyra nærast avlast som smykker? Me måtte i allefall forhøyre oss om korleis produksjonen gjekk til, tenkte dette kanskje var ein viktig og livnærande industri i regionen. Du veit, lokal "kultur" og den slags. Seljaren kunne fortelje at Noreg var ein av hovudprodusentane av pels uten at me på forhand hadde røpa kvar passet vårt kom frå. Fordommane våre vart raskt snudd mot oss sjølv og me vart noko overraska, fordi norsk pelsproduksjon ikkje er av synlegaste sort. Så gjekk me ut.

 - Evelyn Utigard -

Bear hair
Foto: Evelyn Utigard

Gaupe-one-piece
Foto: Evelyn Utigard

Oppbevaringsgjenstander av elgblærer, magar av valross og sel m.m vert også brukt
Frå Alaska Native Medical Center
Foto: Evelyn Utigard

Usamd kvinne og mann, frå utstilling på Alaska Native Medical Center
Legg merke til anorakkane dei har på seg. Blomstrette mønster med ei spesiel brodering. Dei fleste forhandlarane på marknaden gjekk i slike jakker, gjerne kalla Kuspuk (Sibirsk Yupik). Eller Parka, på turistspråket.
Foto: Evelyn Utigard

På marknaden!
Eireen i sin flotte og typiske blomsterkuspuk. Nøgd med å selje nordmannen sin handsydde kuspuk for ein god penge.
Foto: Wenche Sørmo, mobil.